Dzisiejszy tekst ma na celu wyjaśnienie kiedy dana osoba jest osobą podejrzaną a kiedy podejrzanym oraz w którym momencie staje się oskarżonym.
Definicja legalna podejrzanego i oskarżonego została ujęta w treści art. 71 kodeksu postępowania karnego:
§ 1. Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.
§ 2. Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.
Wskazać w tym miejscu należy, że postępowanie przygotowawcze toczy się w dwóch etapach – w sprawie (łac. in rem) oraz przeciwko konkretnej osobie (łac. in personam).
Ta konkretna, określona osoba staje się podejrzanym z momentem wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutu lub od momentu powiadomienia jej przed przesłuchaniem o treści zarzutu, która to treść winna być wpisana do protokołu z przesłuchania. Wraz z uzyskaniem statusu podejrzanego osoba taka staje się stroną procesową.
Art. 299
§ 1. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami.
Jako strona procesowa podejrzany zarówno zyskuje szereg procesowych uprawnień chroniących jego interesy, ale też ponosi wszelkie negatywne skutki swojego statusu jak chociażby możliwość zastosowania wobec niego środków zapobiegawczych, a więc np. dotkliwego środka izolacyjnego w postaci tymczasowego aresztowania.
Oskarżony to, w znaczeniu węższym, osoba w stosunku do której wniesiony został akt oskarżenia (publiczny lub prywatny), natomiast w znaczeniu szerszym jest to zarówno oskarżony sensu stricto, jak i podejrzany:
Art. 71
§ 3. Jeżeli kodeks niniejszy używa w znaczeniu ogólnym określenia „oskarżony”, odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego.
Nadto, status oskarżonego posiada również osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.
Istotne znaczenie ma odróżnienie osoby podejrzanej od podejrzanego, gdyż nie są to pojęcia tożsame.
Osoba podejrzana, to osoba wobec której istnieje przypuszczenie, że popełniła przestępstwo (podejrzewa się ją o to), ale nie postawiono jej zarzutu. Dopiero bowiem uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu przez daną osobę, skutkowałoby możliwością przedstawienia zarzutu i tym samym przekształceniem jej statusu w podejrzanego.
Art. 313
§ 1. Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go (…)
Osoba podejrzana nie jest stroną procesową, nie posiada też uprawnień podejrzanego. W przypadku podejmowania wobec niej określonych czynności procesowych przysługują jej uprawnienia przewidziane przez kodeks dla podmiotów względem, których dokonuje się danej czynności.
